anders. Tegelijkertijd vind ik dat er in deze periode in de samenleving veel goeds en moois is gebeurd. De mensen in de zorg leverden een ongekende prestatie.

In bedrijven, de horeca, scholen, verenigingen, musea en theaters – iedereen maakte er het beste van. En overal ontstonden spontaan initiatieven om elkaar te helpen, te steunen of te troosten. Ook dat is Nederland. U weet hoe ik daarover denk.

Nederland is een gaaf land. Ik geef toe, ik heb dat misschien één of twee keer te vaak gezegd. Maar dat komt omdat ik het meen, uit de grond van mijn hart.

Er is hier geen oorlog. In Nederland mag je zijn wie je bent en houden van wie je wilt. We zijn welvarend. En onze democratie is sterk. Niet alleen omdat we – minstens – elke vier jaar in alle vrijheid mogen stemmen. Maar ook omdat je het in Nederland luid en duidelijk mag laten weten als je het ergens niet mee eens bent. En we hebben een vrije en kritische pers en onafhankelijke rechters. Dus ja, een gaaf land.

En één ding weet ik na bijna 14 jaar premierschap heel zeker. Dat zit in mensen. Mensen maken een land. Zo heb ik zelf het werk al die jaren alleen kunnen doen, omdat ik ondersteund werd door superslimme, deskundige en hardwerkende ambtenaren. Dat wil ik bij mijn afscheid gezegd hebben. Ik heb verder als premier in heel Nederland ontelbaar veel mensen ontmoet, jong en oud. En ook op de Caribische eilanden, die bij ons horen. Ik heb heel veel organisaties en verenigingen leren kennen. De mooiste musea gezien en voorstellingen bijgewoond. Ik heb onze militairen op missie in het buitenland in actie gezien – diep respect voor wat zij doen. En ik weet niet bij hoeveel bedrijven ik achter de voordeur heb mogen kijken, van de kleinste startup tot de grootste maakfabriek.

En ik zeg u, we hebben een land dat barst van creativiteit en ondernemerschap. Van hard werken en daarna voluit genieten. En gelukkig ook een land met een gezonde afkeer van hiërarchie en overdreven deftigheid. Maar bovenal zijn we een land van vrijwilligers, mantelzorgers, goede buren en beste vrienden. Er wordt ook best wel eens gemopperd natuurlijk. Dat is ook Nederland. Maar als het erop aankomt, staan we om elkaar heen en helpen we elkaar.

Ik kan vandaag daarom alleen maar herhalen wat ik aan het begin van de coronacrisis al eens zei. Let een beetje op elkaar. Ik reken op u.

Ik vond het een eer om jullie minister-president te mogen zijn. En ik heb het met ongelooflijk veel plezier gedaan.

Dank. Dank. Dank.

Mark Rutte